Üretim alanında yaşanan gelişmeler, insanların dişlilere olan ilgisini de artırmış durumda. Bu makalede probleminizi çözecek dişliyi tercih etmenize olanak tanıyacak bilgiler sunmaya çalışacağız.

dıslı-nedır

Dişli Nedir?

Dişli, silindirik, dairesel ya da koni geometriye sahip dişli mekanizmalara verilen ortak isimdir. Malzemede eşit aralıklarla işlenmiş dişlerden oluşur. Dişliler ayrıca dişli çarklar, çarklar ve dişliler olarak adlandırılabilir. Kesme, dövme, toz metalürjisi, ekstrüzyon, döküm ve benzerleri, dişli üretiminde kullanılan yöntemlerden bazı yöntemlerdir. Dişliler genellikle bir mil aracılığı ile makineye bağlanırlar ve mekanizmadaki hareketi ve kuvveti artırmak için dişlerin arasından geçirilirler.

En Yaygın Dişli Türleri

Günümüzde şekil, boyut ve diş sayısı ya da düzeni ile birbirinden ayrılan birçok farklı dişli türü bulunur. En yaygın kullanılan dişli türleri şunlardır:

• Düz dişliler
• Helisel dişliler (ve vida dişlileri)
• Çift helisel dişliler (ve balıksırtı dişliler)
• Kremayer ve istavroz
• Konik dişliler
• Düz, Spiral, Zero, Hipoid, Taç ve Gönye dişlileri
• Sonsuz dişliler
• İç dişliler

Düz dişliler

Silindirik ya da dairesel gövdeye sahip düz dişliler, en verimli türlerden biri olmanın yanı sıra üretimleri oldukça basittir. Şaft eksenine düz konumlanan dişler gövde üzerine oyulmuştur. Bu nedenle paralel şaft dişli ailesinin bir üyesidir. Diğer dişli türlerine göre önemli yükleri yüksek hız ve doğruluk oranıyla yönetme becerisine sahiptirler.

Mil ekseni üzerinde itme yükü oluşturmayan düz dişliler, hızlandırılmış işlemlerde gürültülü çalışırlar. Bir çift dişli çarkta, küçük olan pinyon, daha büyük olan ise dişli olarak adlandırılır. Makinelerde, iç dişliler, kremayer dişliler ve hatta düz dişli ile ezme çiftlerine bağlı düz dişler bulunur.

Tüm bu türler arasında en yaygın kullanılan ise düz dişlidir. İçecek, gıda ve otomotiv endüstrisi gibi büyük endüstrilerde yaygın olarak tercih edilmektedirler. Ayrıca saatler, çamaşır kurutma makineleri ve çamaşır makinesi gibi küçük ev aletlerinin yanı sıra, enerji santralleri, pompalar, çiftlikler, trenler ve ürün işleme makineleri gibi önemli alanlarda da kullanılırlar.

Helisel Dişliler

Düz millerle kullanılan helisel dişliler silindirik dişliler sınıfının bir üyesidir. Dişler bükülmüş ve açılı olduğundan düz dişlerden oldukça farklıdırlar. Helisel dişliler, düz dişlilerle karşılaştırıldığında daha fazla yük kaldırma yeteneğine sahiptir. Bunun en önemli nedeni, uygulama sırasında kavisli düzene sahip dişlerin her bir dişlinin iki dişinden birine bağlanmasıdır. Ayrıca yüksek hızlı ve ağır operasyonlarda daha az gürültü üretirler.

Eksenel yönde baskı yükü üreten helisel dişliler ile birlikte baskı yataklarının kullanılması bir gerekliliktir. Helisel dişler sağ ve sol bükümlü olmak üzere ikiye ayrılır. Bu nedenle ezme çifti oluşturmak için bir sağ bir de sol yönlü sarılmış dişlere sahip helisel dişli kullanılmalıdır.

Daha ağır yüklere karşı mükemmel toleranslara sahip olmaları nedeniyle helisel dişliler, enerji santralleri, içecek, madencilik, çimento, gıda ve orman gibi ağır sanayilerde yaygın olarak tercih edilirler. Düz dişlerle kıyaslandığında oldukça sessiz olmaları onları, otomobillerdeki şanzıman sistemi için de uygun bir tercih haline getirmektedir.

helısel-dıslıler-nedır

Vidalı Dişliler

Vidalı dişler, tek helisel bir dişli olmakla beraber helisel dişlilerin aksine kesişmeyen ve paralel olmayan yapılarda tercih edilirler. Vidalı dişliler, sağ ve sol dişli helisel dişlileri değil, tek yön dişli helisel dişlilerin bir ezme çiftini kullanır. Düşük yük taşıma ve verimlilik sağladıkları için yüksek enerjili ya da yüksek hızlı bir çalışma için tercih edilmezler. Çalışırken yağlanma gereksinimine sahiplerdir ve çapraz sarmal dişliler olarak da adlandırılırlar.

Vidalı dişliler, eşleşen dişlerin diş yönüne göre hem paralel hem de eğik ofset miller için kullanıma uygundur.

Çift Helisel Dişliler

Çift helisel dişliler, tek bir helezonun yanı sıra helisel dişlere sahiptir. Birbirine benzer ancak zıt yönlerde iki sıra açılı dişe sahiplerdir. Basit haliyle, birbirinin ayna görüntüsü gibi görünen iki sıra bükülmüş diş dişli üzerine kesilir. İlk sıra arasında belirgin bir boşluk bulunur. Ezici bir çift helisel dişli çiftini kullanarak itme yükünü ortadan kaldırmak mümkündür.

Tek sarmallarla karşılaştırıldığında çift sarmallar daha dayanıklı, daha güçlü ve daha sorunsuzdur. Gaz türbinleri, jeneratör, pompa, madencilik, inşaat, denizcilik ve transmisyon sistemleri gibi makinelerde kullanımları oldukça yaygındır.

Balıksırtı Dişliler

Çift sarmal dişlilerin bir türü olan balıksırtı dişli ile çift sarmal arasındaki tek fark iki diş sırası arasındaki boşluktur. Balıksırtı dişlide iki sıra arasında boşluk bulunmamakla birlikte iki sıra birleşerek balıksırtına benzer bir V şekli oluştururlar.

Çift sarmala göre daha küçük boyutlara sahiptirler ve diğer dişlilerle karşılaştırıldığında yüksek maliyetleri ve karmaşık üretimleri nedeniyle daha az tercih edilirler. Madencilik, denizcilik, gemiler ve buhar türbinleri gibi ağır endüstrilerde kullanımları daha yaygındır.

Kremayer ve pinyon

Kremayer ve pinyon, pinyon olarak bilinen helisel ya da düz dişli ile eşleşen bir kremayer çiftidir. Kremayer dişli, düz bir diş çizgisine sahip yassı bir çubuktan oluşmuştur ve çubuk üzerine oyulmuş dişler eşit boşluklara, aynı şekil ve boyutlara sahiptir. Ağır yükler taşıyabilen kremayer dişlinin tasarımı ve üretimi oldukça basittir.

Bir çift kremayer dişlisi düz dişli ile eşleştiğinde, düz ve paralel dişler oluşur ve dönme hareketinin doğrusal harekete dönüşmesini sağlar.  Bu eşleşen dişler helisel dişli ile kremayer arasında yer alırsa dişler de helisel olacak, diğer bir deyişle helisel olacaktır ve daha sonra lineer hareketi dönme hareketine dönüştürecektir.

Malzeme aktarma ekipmanları, trenler ve demiryolları, tartı kantarları ve otomobillerin kremayer ve pinyon direksiyon sistemleri gibi pek çok alanda kremayer ve pinyon dişliler kullanılır.

Konik Dişliler

Konik dişlilerde dişler, konik bir yüzey üzerinde konumlanmıştır. Kesişen iki mil arasında kuvvet ve hareket aktarımı için yaygın olarak tercih edilen konik dişlilerde, ideal olarak 90 derecelik şaft konfigürasyonu yönetir. Ancak aynı zamanda daha büyük ve küçük düzenlemeleri de gerçekleştirebilen yapıdadır. Yüksek üretim maliyetleri ve karmaşık üretim gereksinimleri nedeniyle konik dişliler çok sık tercih edilmezler.

Otomobillerde, pompalarda, tren ve demiryollarında, enerji santrallerinde, ürün taşıma ekipmanlarında ve uçaklarda kendisine kullanım alanı bulurlar. Diş şekli ve düzenleri bakımından konik dişliler üç türe ayrılır.

konık-dıslıler-nedır

Düz Konik Dişliler

Düz konik dişliler, konik dişli türleri arasında en yaygın kullanılan türdür. Konik dişli üzerinde paralel düzende konumlanan dişlerin üretimi basit ve kolaydır. Ancak düz dişleri nedeniyle çok fazla gürültü üretirler ve spiral dişlilere kıyasla daha düşük verimlidirler. Düz dişlilerin ürettiği eksenel yönde itme yükünü düz konik dişliler üretmezler.

Zerol Konik dişliler

Dönüş açısı sıfır olan sıfır konik dişliler bir şekilde düz konik dişlinin yanı sıra bir spirale benzerlik gösterir. Zerol konik dişlilerin dişleri spiral dişliler gibi kavislidir. Bu durum kavisli dişlerin konumlarının düz olduğu anlamına gelir. Düz konik dişlilerle benzer uygulamaları yaparken onlara göre daha dayanıklı ve daha az gürültülüdürler. Ayrıca hem sağ hem sol bükümlü dişleri ile her iki yöne de dönebilirler.

Spiral konik dişliler

Spiral konik dişliler helisel dişlilerle benzer karakteristik özelliklere sahiptir. Bu dişlilerin dişleri konik hatve yüzeyi üzerinde kavislidir. Bu nedenle eksenel yönde itme yükü oluşmasına neden olurlar. Spiral konik dişlilerin dişleri, yüzeye daha düzgün temas ederek gürültü, titreşim ve stresin azaltılmasına yardımcı olurlar. Daha yüksek hız ve doğruluk gerektiren işlemlerde tercih edilirler. Hem sağ hem sol spiral dişleri helisel dişlilere benzer ancak üretimleri zor ve maliyetlidir. Ayrıca düz konik dişlilere kıyasla daha dayanıklıdırlar.

spıral-konık-dıslıler-nedır

Daha Fazla Konik Dişli Türü

Bir üst başlıkta yer verdiğimiz üç ana tür dışında kalan konik dişli türleri de mevcuttur. Bunlardan bazıları Hipoid, taç ve gönye dişlileridir.

Hipoid Dişliler

Hipoid dişliler bir tür spiral konik dişlidir. Ancak spiral konik dişlilerden farklı olarak kesişmeyen ve paralel olmayan miller üzerinde çalışabilirler. Spiral konik dişlilere benzer şekilde hipoid dişlilerin dişleri de bükülmüş ve açılıdır. Hipoid dişli kullanımında, dişli ve pinyon konumları aynı seviyede olmadığından rulman kullanma gereksinimi bulunmaktadır. Üretimleri spiral konik dişlilere göre daha pahalı ve karmaşıktır. Fiyatları da yüksek olduğu için çok sık tercih edilmezler.

Başlıca kullanım alanı otomotiv endüstrisi olan Hipoid dişliler, çimento, gıda, madencilik ve içecek endüstrilerinde de kendine kullanım alanı bulur.

Taç Dişliler

Konik dişliler ailesinin bir üyesi olan taç dişliler, hatve yüzeyinin düz ve gövdenin konik yerine silindirik olduğu bir türdür. Taç adı görünüşünün taca benzer olmasından kaynaklanır. Dişleri, dişli yüzeyine 90 derece açı ile yerleştirildiğinden taç benzeri bir görüntü oluşturur. Dişlerinin tasarımına bağlı olarak düz dişliler ve diğer konik dişlilerle uyum sağlayabilir. Makinelerde gürültü ve titreşim üretimini engellemek ya da azaltmak için taç dişlileri yaygın olarak kullanılır.

Gönye Dişliler

Normal gönye dişlileri 90 derece, açılı gönye dişlileri ise dik açı hariç herhangi bir mil açısına sahip olabilmektedir. Hızı sabit tutarken kuvvetin iletme yönünü değiştirmek gereken noktalarda gönye dişleri kendine kullanım alanı bulur. Aynı sayı ve diş şekline sahip iki dişlinin eşleşmesi ile üretilen hız oranı 1:1 olur. Gönye dişlileri eksenel yük ürettiklerinden itme yükünü azaltmak için itme yataklarında her zaman bir çift gönye dişlisi kullanılır.

gonye-dıslıler-nedır

Sonsuz dişliler

Kesişmeyen ve paralel olmayan miller arasında kuvvet ve hareketin dik açılarda aktarımı gereken durumlarda sonsuz dişli kullanılır. Sonsuz vida benzeri bir şaft ve sonsuz dişlinin silindirik bir dişli olduğu sonsuz dişli çarkın ezilmiş bir çiftinden oluşur. Sorunsuz ve sessiz çalışma gibi avantajları sunmalarının yanında diğer dişli türlerine göre aynı verimliliği sunmayabilirler.

Sonsuz dişlilerin üretimi karmaşıktır. Dişli yüzeylerin kayması sürtünmeye neden olduğundan uygulama sırasında yağlama şarttır. Şaft küçük bir açıya sahipse, kendinden kilitleme olarak da adlandırılan özellik sayesinde çarkın şaftı döndürmesi neredeyse imkânsızdır.

Kendinden kilitlemeye ihtiyaç duyulan sistemlerde yaygın olarak sonsuz dişliler tercih edilir. Otomobillerin direksiyon sistemleri, malzeme aktarma ekipmanları ve asansör türü makine ve ekipmanlar diğer yaygın kullanım alanlarıdır.

İç Dişliler

İç dişlilerin dişleri, gövdenin iç kısmında bulunur ve yapı silindirik ya da koniktir. Dış dişlilerle eşleşirler ve boyut farkı nedeniyle her iki dişlinin diş sayıları birbirinden farklıdır. Diş sayısındaki fark nedeniyle kırma sorunları, trokoid ve içe dönük müdahale sınırlıdır.

Genellikle iç dişlilerle eşleşmek için harici dişliler şeklinde kullanılırlar. Dış dişlilerin aksine birbirine geçen dış ve iç dişli çifti aynı yönde döner. İç dişlileri işlemek için pinyon kesiciler kullanılmaktadır. Genellikle mil kaplinlerinde ve planet dişli redüktör işlemlerinde kullanılmak üzere üretilirler.

ıc-dıslıler-nedır

Çözüm

Dişliler, hemen her makinede önemli bir yer teşkil eder ve azami özen ve hassasiyetle üretilmelidir. Makine veriminin artması ve ideal sonuçların elde edilmesi için doğru dişli seçimi çok önemlidir. Makalemizde yer verdiklerimiz arasında tercih yapmakta zorlanırsanız, bizimle iletişime geçmekten lütfen çekinmeyiniz.