Talaşlı İmalatta Havşa Delikleri Nedir?

Birçok üründe görünümü iyileştirmek amacıyla bağlantı elemanları gömülü hale getirilmektedir. Dolayısıyla bu işlemi gerçekleştirmek için kullanılan takımlara havşa denmektedir. Havşalar, bağlantı elemanlarının baş kısmının içine girmesi için bir delik oluşturur. Ek olarak silindirik olan bu boşluğun alt yüzeyi genellikle düzdür. Ancak gömme bağlantı elemanları için havşa kullanımı belirli bir uzmanlık gerektirmektedir. Bağlantı elemanlarının tamamen gizlenmesi ile görünümün iyileştirilmesi ve yüzey üzerinde kayan elemanların engellenmemesi için havşa kullanılır. Kafalar, parça yüzü ile aynı hizada ya da daha altta kalacak şekilde tasarlanmaktadır. Ayrıca bağlantı elemanının tamamen gizlenmesi gereken durumlarda, derin bir havşa kullanılarak sabitleme sonrası yerleşim için bir alan yaratır. Seçilen bağlantı elemanının altıgen soket gibi bir çevresel konumlandırma gereksinimi varsa, seçilen havşanın soket tamamen sıkı olana kadar bağlantı elemanına yerleşebilmesine yetecek kadar büyük olması gerekir.

Bu makalede, havşa deliklerini tanımlarken, doğru kılavuz tercihinin nasıl yapılacağı, uygulama alanları ve kullanım şekillerini incelemeye çalışacağız.

Havşa Delikleri Nasıl Delinir

Havşa Deliği Nasıl Delinir?

Metal ve plastikler CNC ile işlenirken, havşa açma işlemi genellikle profesyonel olmayan ve daha büyük çaplı bir takım tarafından ikincil bir işlem olarak gerçekleştirilmektedir. CNC makinesi, işlemin makine kontrolü ile gerçekleşmesi nedeniyle mekanik derinlik sınırı gibi gereksinimleri ortadan kaldırmaktadır. Süreci gerçekleştiren otomasyon, havşa merkezlemesini rastgele bir işlemden ziyade programın bir işlevi olarak görür. Bu nedenle, işlem öncesi tamamen merkezlenmiş bir referans delik için fiziksel konumlandırma gereksinimi yoktur. Bu şekilde bir kullanım, havşaların delik delmeden önce kullanılabilir olmasını sağlamaktadır. Dolayısı ile takım değiştirme ve travers ihtiyaçlarını azaltarak işlemin daha hızlı gerçekleşmesini sağlamaktadır.

Delik İçin Doğru Kılavuzu Seçme

Havşalı bir deliğin, parçanın bir tarafından diğer tarafında doğru delindiği durumlarda, kullanılacak kılavuz tipi konik ya da orta tiptir. Ayrıca bu iki farklı kılavuz çekme şekli,  kılavuzun deliğe girmesine ve işlemin en doğru şekilde merkezlenmesine olanak tanır.

Boydan boya bir delikte, seçilecek kılavuzun konik mi, orta tipte mi olacağı deliğin derinliğine göre belirlenir. Ek olarak kılavuzun parça boyunca üretilecek dişleri yeterli derinliğe kadar işleyebilmesi için kılavuz ve sap yeterli toplam uzunluğa sahip olmalıdır.

Delik için Doğru Kılavuz Nasıl Seçilir

Kör deliklere kılavuz çekilirken, iki aşamalı bir işlem takip edilir. Diş başlangıcında bir konik ya da orta kılavuz kullanılmaktadır. Ardından gerekli derinliğe kadar bir alt kılavuz kullanılır. Ayrıca konik ve orta kılavuzlar arasında yapılacak seçim, kör deliğin derinliği hesap edilerek belirlenir. Kullanıma uygun olduğu durumlarda, daha yumuşak ve kesin bir başlangıç için konik kılavuz tercih edilebilir. Ancak konik, delik derinliğinden daha uzun ise bu durumda tercih edilmesi gereken tip orta kılavuzdur.

Havşa Deliklerinin Uygulamaları ve Kullanım Alanları

Havşalar, bir ürün yüzeyinde bağlantı elemanları gibi çıkıntı kaynaklarını ortadan kaldırırlar. Bu bileşenlerin estetik olarak gizlenmesi amacıyla yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Havşa deliğinin kapalı veya tıkalı olduğu durumlarda, bağlantı elemanını görünmez hale getirmek sürecin mantıksal yaklaşımıdır. Ayrıca bu durum genellikle daha sonra çıkarılmak zorunda kalmayacak bağlantı elemanları için geçerlidir.

Bağlantı elemanlarının yüzeye gömülü olması için havşa deliklerinin kullanımı pratikte şu nedenlerle gerçekleştirilmektedir;

1. Hareketli ekipmanlarda engelleri kaldırmak ve boşluk ihtiyacını azaltmak
2. Engel ve takılma tehlikelerini merdiven, köprü ve diğer hareket yüzeyinden kaldırmak
3. Ek bir bileşenin bağlantı üzerine binmesi gereken alanlarda bağlantı elemanını gömmek
4. üst kısımlarda yer alan delik ve girintilere olan ihtiyacı ortadan kaldırmak olarak özetlenebilir.

Havşa Deliği Boyut Tabloları

Tablo 1:

Soket Başlı Bağlantı Elemanları için Havşa Delik Boyutu (ANSI mm)

Tablo 2:

Soket Kapak Başlı Bağlantı Elemanları için Havşa Deliği Boyut Tablosu (ISO 4762)

Havşa Delikleri ve Gömme Delikler

Havşa delikleri, alt yüzeyi düz olan bağlantı elemanların bağlarını gizleme işlevini yerine getirir ve aşağıdaki durumlarda tercih edilir;

• Dış altıgen, iç altıgen, philips, çaprazkafa, Torx, pim Torx ve yuva gibi dişli bağlantı elemanlarının montajında kullanılan her türlü kafa.
• Tava, düğme, şapka, altıgen ve altıgen rondela gibi düz dipli ve dişli bağlantı elemanı kafaları.
• Çeyrek dönüşlü kilitler ve itme somunları gibi dişsiz demonte bağlantı elemanları.
• Pop, peene ve push gibi çeşitli perçin türleri.

Gömme delikleri de yukarıda bahsettiğimiz bağlantı elemanların hemen hemen hepsi için geçerlidir. Estetik ve teknik nedenlerle aynı hizada olması gereken bağlantı elemanları üretme amacını paylaşırlar. Aradaki temel fark, gömme deliklerin alt kısmında eşleşen silindirik yapı yerine konik bir girinti, açı ya da çap gereksinimine sahip olmasıdır.

Mühendislikte Ana Delik Tipleri

Mühendislik işlerinde kullanılan en yaygın beş delik tipi şunlardır:

• Açık Delik:

  Herhangi bir çapta parçayı boydan boya geçen paralel kenarlı deliklerdir.

• Kör Delik:

  Herhangi bir çapa sahip ancak bir parçanın diğer tarafına ulaşmayan paralel kenarlı deliklere kör delik denir. Ek olarak kör delikler, işlenmelerinde kullanılan kesicinin uç şeklini alırlar.

• Havşa Deliği:

  Çap ve açısı belirli bir bağlantı elemanı kafasına ya da bağlantı elemanı ailesine uyum sağlayacak şekilde ölçü verilmiş, kör ya da açık bir deliğin dış yüzeye bakan kısmındaki konik bir kesiktir.

• Spotface Deliği:

  Malzeme yüzeyinde düz yüzeyli, sığ ve dikey bir omuz profiline sahip kör ya da açık deliklere spotface deliği denir. Ayrıca bu deliğin amacı, normal şartlarda pürüzlü yüzeye sahip bir parça üzerinde yüksek kaliteli bir yüzey sağlamaktır. Ek olarak eğimli yüzeyli bir parçada dikey bir iniş yüzeyi oluşturmaktır.

• Diş Açılmış Delik:

  Delik uzunluğu boyunca ya da kısmen dişlere sahip deliktir. Dişler işlenirken deliğin duvarına doğru kesilerek etkili çap genişletilmiş olur.