Talaşlı İmalatta Kullanılan 14 Rayba Çeşidi

Talaşı imalatta kullanılan rayba çeşitleri,  yüksek hassasiyetli bir takım ailesidir. Temel makinelerle ve hatta el ile 0,005mm’lik toleransla delikler üretilmesini sağlarlar. Bu yüksek hassasiyet, malzeme çıkarmak ve delikleri genişletmek için rayba kullanan taşlama işlemi ile sağlanır. Bu tür bir doğruluk gereksinimi, kesin bir uyum gerektiren parçalarda öne çıkar. Bu hassasiyeti belirtmek için kullanılan tolerans sistemi, mil boyutlarının farklı amaçlar için uyarlanmasını da sağlar. Yaklaşık konum için serbest çalışma uyumundan kayar ve yatak çiftleri için yakın boşluğa ve tahrik millerinin ısıtmalı kasnaklara hareketsiz bir şekilde takılmasına olanak tanıyan zorla geçmeye, karşılaşılan pek çok düzenek bu sıkı hassasiyet gereksinimine sahiptir.

Rayba Nedir

Raybalar pek çok farklı türde ve farklı uygulamalar için tasarlanmıştır. Her biri farklı sap, kanal şekil ve sayısı, uç tipi ve daha fazla özelliğe sahiptir. Doğruluk zaman içerisinde;

• Makine Hassasiyeti,
• Rayba Aşınması
• Ufalanma
• Aşırı Besleme Hızı
• Dönüş Hızı

gibi faktörler nedeniyle düşmektedir. Bu makalede, işlemede yaygın  kullanılan farklı raybayı, raybaların özel amaçları ile kullanım şekillerini açıklamaya çalışacağız.

1. Karbür Raybalar

Tungsten karbür, Titanyum karbür ve Tantal karbür gibi malzemeler, üretilebilecek en sert malzemelerdir. Metal ve seramiği birleştiren bir malzeme ailesi olan sermetler, rayba takımlarının ana uygulama alanıdır. Karbür raybaların çok kırılgan yapısı nedeniyle çatlama ve ufalanmayı önlemek için dikkatli bir şekilde kullanılması gerekir. Karbür uçlar, sermet ya da takım / yüksek hız çeliklerinden yapılmış rayba aletlerine monte edilmektedir. Ayrıca tüm kesici takım tek parça bir karbürden üretilmektedir. Bu tasarım elbette ki rayba boyutuna bağlıdır. Sert lehimli uçlar büyük çaplı raybalara takılırken, küçük takımların tümü karbürden üretilmiştir.

Karbür Raybalar

2. Konik Pim Raybaları

Konik pim raybalarının tasarımı, konik pimlerin hassas şekilde takılması için konik oluklara sahiptir. Bu kesiciler düz yivlere, spiral yivlere ya da sarmal yivlere sahiptirler. Ayrıca alet, nominal çap ve açı yerine uç çapı, kök çapı ve uzunluğuna göre sınıflandırılmaktadır. Konik pimli raybalar, çeşitli pens, ayna ve konik kilitlere uyması için paralel ve makineyle konik sapla birlikte gelir. Ayrıca genelde şaft tasarımında kare bir üst uca sahiptir. Bu kare uç el kılavuzu anahtarına uyum sağlamasına ve gerektiğinde elle kullanılmasına olanak tanır. Genellikle HSS çelikten üretilen konik pimli raybaların karbürden üretilen türleri de bulunmaktadır.

3. El Raybaları

Önceden delinmiş deliklerin elle istenen çapa genişletilmesi için kullanılmaktadır. Yüksek hassasiyetle taşlanmış kesme takımlarıdır. Genelde düz ya da hafif bükülü oluklara, uçlarında hafif bir eğime ve konik girişe sahiptirler. Dolayısıyla bu yüzden rayba işleminin hassas bir açıyla başlamasına olanak tanır. Raybalar kırılgan yapıda takımlardır. Bunun başlıca nedeni sertleştirilmiş, kırılgan malzemeden üretilmesidir. Bu nedenle raybanın delik ekseni ile hizalı tutulması önemlidir ve bu konu dikkate alınmalıdır. Elle yapılan rayba işleminde operatör, her defasında az miktarda malzeme çıkarmalıdır. Takım malzemeye çok fazla beslenirse, doğru eksenden kayma olasılığı artacağından doğruluğunu kaybetme ya da kırılma riski artacaktır.

El Raybaları

4. Kovan Raybaları

Kovan raybaları, 19mm ve üzeri çapa sahip büyük delikler için özel olarak üretilmiştir. Mevcut saplara uyum sağlayacak şekilde tasarlanmış ayrı yivli uçlar halinde üretilmektedir. Bu özellikleri sayesinde daha az malzeme kullanımına neden olmaları ve üretimde daha az adım gerektirmeleri sayesinde maliyetleri düşürürler. Kovan raybalar, düz bükümlü ve sarmal olarak adlandırılan standart yiv tiplerine uygun şekilde temin edilebilirler. Kör delikler saat yönünün tersine dönen yivlerle tasarlanırken, saat yönüne dönen yivli türleri daha yaygındır.

5. Genişletilebilir Raybalar

Genişletilebilir raybaların yiv tasarımlarındaki dış çap, operatörün standart olmayan boyutta bir deliği işlemesi için ayarlanabilir özelliği taşımaktadır. Ayrıca keskinliğini kaybeden rayba takımlarını keskinleştirme işlemini yapabilen operatörler için de değerli takımlardır. Ek olarak bileme işlemi sonrası genişletilebilir raybalar tekrar gerekli boyutsal değerleri karşılayacak şekilde ayarlanmaktadır. İç vida yivleri bir kez dışa doğru büküldüğünde bir daha eski boyutlarına geri dönmek mümkün değildir.

6.     Düz Oluklu Raybalar

Düz ağızlı raybalarda mil boyunca bükülmeyen yivler bulunmaktadır. Özellikle, düz ağızlı raybalar, bükülmüş yivli olanlar kadar talaş temizlemedikleri için elle kullanım için ideal değildir. Bir mile kenetlenen veya bir kama yuvası veya uzunlamasına yuva içerenler gibi yarık delikler, bıçaklar yuvaya “düşeceği” ve kilitleneceği için düz oluklu bir rayba ile oyulamaz.

7. Yüzer Raybalar

Yüzer rayba takım tutucuya takılmış herhangi bir makine raybası yüzey raybası olarak adlandırılır. Bağımsız bir yatak sistemi üzerinde bir pens ya da aynaya sahiptir ve pens, makine tahrikinin eksenden ayrılarak mevcut bir delik tarafından tanımlanan yola hareket etmesine izin verir. Tasarımda yaşanan bu yenilik, raybalama sürecinin getirdiği bir makine hatasının da ortadan kalkmasına neden olmuştur. Tahrik delikten eksantrik şekilde gerçekleşse de delik merkez çizgisi üzerinde kesin sonuç elde edilmesini sağlar.

8. Jobber Raybası

Hem makine aynasına hem de kılavuz anahtarına kurularak kullanılmasına izin veren bir sapa sahip olan herhangi bir türden raybadır. Paralel ya da makine konik sapı ve sap kısmında kare bir ucu olan raybalar, bir jobber raybası olarak kabul edilmektedir.

Ayna Raybalar

9. Aynalı Düz ​​Yivli Raybalar

Şaftlı raybanın şaftında kare kesimli bir uç yerine aynalı raybada kare uç bulunmayan paralel bir şaft bulunmaktadır. Bir pens ya da 3 çeneli bir aynaya uyacak şekilde tasarlanmıştır. Bunun yanı sıra düz yivli aynalı rayba olması için ayrıca elle raybalama işlemine uygun olmayan düz yivlerin varlığı da aranmaktadır.

10.  Sarmal Yivli Ayna Raybaları

Saplarında bir pens ya da 3 çeneli aynaya takılmalarını sağlayan yuvarlak bir enine kesite sahip raybalara aynalı raybalar denir. Sarmal yivli bir ayna raybasında yivler, en azından kısmen takım çevresini %30’dan fazla eğimle sarmalıdır.

11. Saplama Vida-Makine Raybaları

Şaftında yüzey rayba tutuculara uygun enine bir pim deliği olan herhangi bir rayba bu isimle anılmaktadır. Bu özellik, çoğu rayba türünde mevcut olsa da genellikle el raybası olarak kullanılmalarını sağlayan kare uç bu türde bulunmamaktadır.

Raybalama İşlemi Nedir

12. Kalıpçı Raybaları

Tipik olarak çok dönüşlü bir sarmal üzerinde yer alan üç yive sahip olan bu tip, sığ açılı ya da düz ağızlı takımların sıkışma riskinin yüksek olduğu kama yuvaları ve yağ kanallarında hızlı kesme ve delik işleme için uygundur.

13. Yapısal Raybalar

Diğer raybalara çok benzer olan yapısal raybalar, mors konik şafta ve büyük çaplara sahiptir. Genellikle gemi ve köprü gibi büyük yapıların montajında perçin ve pim deliklerini raybalama işlemlerinde kullanılırlar. Günümüzde perçinleme eskisi kadar yaygın kullanılmadığı için bu rayba türü de daha az kullanılmaktadır.

14. Helisel (Spiral)—Flüt Raybaları

Helisel kanal raybaları, kanalın sahip olduğu spiral açıyla anılan raybalardır. Ayrıca daha yumuşak malzemelerde duvarları deforme ederek deliğin bozulmasına neden olabilirler.

Raybalar Nerelerde Kullanılır

Rayba Aracı Nedir?

Raybalar, hassas bir çapta taşlanan düz, hafif eğimli ya da spiral yivli kesici yüzeylere sahip ve radyal olarak simetrik bir takımdır. Delinmiş, frezelenmiş ya da delik zımbası ile delinmiş delikleri bitirmek için kullanılmaktadır. Ayrıca ilgili deliği çok doğru bir boyuta getirir. Raybalar ayrıca, az miktarda malzemenin çıkarılması ve kusurlu şekilde yuvarlatılmış ya da tam olarak düz olmayan deliklerin düzeltilmesi için tasarlanmıştır.

Rayba Aracının Amacı Nedir?

Rayba takımının amacı, herhangi bir deliği çok yüksek çap doğruluğu ile pürüzsüz ve hassas yuvarlak bir delik haline getirmektir. Delik olmayan bir zeminde yeni bir delik açamazlar, yalnızca mevcut bir deliği maksimum %10’a kadar genişletebilirler.

Hangi İşlemlerde Rayba Kullanılır

Rayba Aracı Nasıl Çalışır?

Raybalar, sapları boyunca devam eden en az üç hassas taşlanmış kesici kenara sahiptir. Ayrıca mevcut bir delik içine yerleştirilerek döndürüldüklerinde, bıçaklar duvardaki malzemeyi sıyırabilir, mevcut çapı artırabilir ve yüzeyi düzleştirir. Ek olarak raybalama işlemi aşağıdaki amaçlara hizmet eden delikler için kullanılmaktadır:

• Dübeller gibi tam olarak oturan yerleştirme pimleri,
• Hassas taşlanmış millere uyacak açılan burçlar gibi bileşenlerin çalışan geçme parçaları,
• Rulman parçalarının makinedeki yuvalarına tam olarak oturmaları,
• Şaft ile dişlinin sıcak montajı.

Beslemeler ve Hızlar

Hem kesici takım devirleri hem de dalma besleme hızlarını etkileyen bir dizi faktör bulunmaktadır. Bu faktörler, kesilen malzeme türü, raybanın hangi malzemeden üretildiği, hassasiyet gereksinimleri ve termal genleşmedir. Genel bir kural, düşük bir besleme hızı, dakikada düşük devir sayısı ve yüksek soğutmaya sahip kaliteli bir makinenin en iyi sonuçları elde etmeyi sağladığıdır. Ancak konu üretkenlik olunca, işlenen malzeme özelinde rayba üreticisi tarafından sunulan kılavuzlarda yer alan besleme / devir hızları gözden geçirilmelidir. Elle raybalama ise çok farklıdır. Bunun nedeni, kesme hızı, ilerleme hızı ve eksantrik kuvvetlerin kontrol edilmesinin zorluğudur.

Rayba Aracı Yararlı mı?

Rayba takımlar oldukça yararlıdır. Ayrıca tasarım olarak basit bir teknoloji olmalarına rağmen ciddi hassasiyet elde edilmesine olanak tanırlar. Ek olarak, metal için üretilmiş raybalar daha sert plastik malzemelerle iyi sonuçlar verir. Dolayısıyla herhangi bir hassas mühendislik projesinde kilit öneme sahip olabilirler.